Մեդիաուրբաթը Սարդարապատում (Արմավիրի մարզ)

Այսօր մեդիաուրբաթն անցավ հետաքրքիր ու տարբերվող, քանի որ ուղևորվեցինք դեպի Սարդարապատ։

Քոլեջի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ կուրսի ուսանողնեիր հետ նաև Արցախցի երեխաների հետ ուրախ տրամադրությամբ ուղևորվեցինք դեպի Արմավիրի մարզ։ Ինձ հետ էին նաև իմ քույրը և եղբայրը։

Մեզ հետ էին քոլեջի դասավանդող ուսուցիչները երգի, հայոց պատմության, հայոց լեզվի և գրականության ուսուցիչները։ Սարդարապատ հասնելուն պես բարձրացանք դեպի հուշահամալիր, կառուցվել է 1968 թվականին։

Սարդարապատի հուշահամալիր

Սարդարապատի հուշահամալիրի մոտ նկարվեցինք ուսուցիչները մեզ պատմեցին հուշահամալիրի պատմությունը, իսկ հետո գնացինք դեպի թանգարան։

Sardarapat Museum (@Sardarapat_M) | Twitter

Թանգարանի շենքը, որը միջնադարյան ամրոց է հիշեցնում, կառուցվել է ԽՍՀՄ ժողովրդական ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանի նախագծով։ Թանգարանի շենքն առանց լուսամուտների ամրոցի տպավորություն է թողնում։ Այստեղի հավաքածուները ընդգրկում է մ. թ. ա. 3-1-ին հազարամյակներից մեզ հասած կավե, քարե ու մետաղե կառքեր, արձանիկներ ու պաշտպանմունքային առարկաներ։

Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր-թանգարանի տնօրենի մրցույթը չեղարկվել է  - Infocom.am

Թանգարանը 2 հարկանի էր, և ինձ շատ դուր եկավ գեղեցիկ լուսավոր տանգարան էր։ Ամեն տարի թանգարանը, ի նշանավորումն Սարդարապատում թուրքական կանոնավոր բանակի դեմ հայ ժողորվրդի տարած հաղթանակի և Հայաստանի առաջին հանրապետության հիմնադրման, թանգարանը հանդես էր գալիս նոր ցուցադրությամբ և զանազան միջոցառումներով: Դուրս գալուց հետո շատ հոգնած էինք, բայց քայլեցինք դեպի հուշահամալիր և երգեցինք՝

Սարդարապատի երգը,

Երբ չի մնում ելք ու ճար,
Խենթերն են գտնում հնար.
Այսպես ծագեց, արեգակեց
Սարդարապատի մարտը մեծ:

Զանգեր ղողանջեք,
Սրբազան քաջերին կանչեք
Այս արդար մարտին:
Սերունդներ դուք ձեզ ճանաչեք
Սարդարապատից:

Գողթան մանկտի

Գողթան մանկտի, ահա ձեզ շքեղ փառաց ասպարեզ
Օն փութացեք, խումբ կազմեցեք, պսակ անթառամ մնա ձեզ…

Գիտեք ույք են ձեր նախնիք, բանաստեղծից եք որդիք,
Որ քնարով ոսկե լարով հայրենիքին փառք բերին..

Տեսեք աղավնին

Տեսեք աղավնին Նոյան տապանին,
Եկած ու կանգնած ի սար Տավրոսին,
Ավետիս կուտա հայկյա սերունդին,
Թե եկավ գարուն Թորգոմա զարմին:

Շուքի պես անցան այս հինգ մեծ դարեր,
Լացին հայրենյաց դաշտեր ու սարեր.
Հերիք է մեզի, հերիք է, հայեր,
Հերիք մեր բաժին արցունք ու ավեր:

երգելուց հետո ասմունքեցինք ՝

Ասմունքելուց անմիջապես հետո իջանք հուշահամալիրի հրապարակ պարեցինք և վերադարձանք, ճանապարհին կանգ առանք սնվեցինք և շարունակեցինք ճանապարհը։ Անցկացրել եմ շատ հետաքրքիր օր, հրաշալի մարդկանց հետ։

Շնորհակալ եմ օրս էլ ավելի հետաքրքիր դարձնելու համար։ Սիրում եմ բոլորիդ։

Գլխուղեղի բաժիններ

Գլխուղեղը հսկում է մարդու վարքագիծը և գիտակցական գործունեությունը: Այն տեղակայված է գանգի խոռոչում, որի ոսկրերը հուսալիորեն պաշտպանում են արտաքին վնասակար ազդակներից: Հասուն մարդու գլխուղեղի կշիռը 1200–1400 գ է՝ մարմնի կշռի 1/40 մասը, նորածնինը` 350գ` 1/8–1/10 մասը: Այն վերջնական մեծության է հասնում 20 տարեկանում:

Image_539.jpg

Գլխուղեղը կազմված է ծայրային ուղեղից (մեծ կիսագնդեր, առջևի ուղեղ), միջանկյալ ուղեղից, միջին ուղեղից, կամուրջից, երկարավուն ուղեղից և ուղեղիկից:

Երկարավուն ուղեղը, կամուրջը, միջին և միջանկյալ ուղեղները կազմում են ուղեղաբունը:

Երկարավուն ուղեղը 

medulla-oblongata.jpg

Երկարավուն ուղեղը  ողնուղեղի վերին հաստացած կոնաձև մասն է՝ 2,5-3 սմ երկարությամբ։ Երկարավուն ուղեղն իր կառուցվածքով նման է ողնուղեղին և նրա նման կատարում է ռեֆլեքսային և հաղորդող գործառույթներ:  Երկարավուն ուղեղի տարբեր կորիզներն ապահովում են շնչառական, սիրտ-անոթային, մարսողական համակարգերի գործունեությունը, արգելակում և դրդում մեծ կիսագնդերի կեղևի ու ողնուղեղի ֆունկցիաները։ Այստեղ են գտնվում ծամելու, կլլման, ծծելու ռեֆլեքսների կենտրոնները։ Երկարավուն ուղեղն իրականացնում է նաև մի շարք պաշտպանական ռեֆլեքսներ՝ փռշտոց, հազ, փսխում, արցունքազատում, կոպերի թարթում, մասնակցում է նաև կեցվածքն ապահովող ռեֆլեքսների իրականացմանը։ Այսպիսով, երկարավուն ուղեղում գտնվում են կենսական կարևոր կենտրոններ, ուստի նրա ոչ միայն հեռացումը, այլև վնասումն ավարտվում է մահով։ Երկարավուն ուղեղով են անցնում գլխուղեղի մյուս բաժինները ողնուղեղի հետ միացնող վարընթաց և ողնուղեղից հաղորդվող վերընթաց ուղիները։

Վարոլյան կամուրջը ներքևից սահմանակից է երկարավուն ուղեղին, իսկ վերևից փոխակերպվում է միջին ուղեղի։ Կամրջում գտնվում են որոշ գանգուղեղային նյարդերի կորիզներ, որոնք նյարդավորում են գլխի առջևի մասը, դեմքի մաշկը, դիմախաղի մկանները, ենթածնոտային, ենթալեզվային թքագեղձերը, արցունքագեղձերը, ականջի, բերանի ու քթի խոռոչի լորձաթաղանթը։ Նրանով են անցնում առջևի և միջին ուղեղը ստորև գտնվող կենտրոններին կապող ուղիները։

Միջին ուղեղը վարոլյան կամրջի շարունակությունն է։ Միջին ուղեղը բաղկացած է քառաբլուրներից, որոնք ապահովում են տեսողության ու լսողության առաջնային ռեակցիաները՝ ակնագնդի շարժումը դեպի լույսի աղբյուրը, կենդանիների ականջախեցու և մարդու գլխի թեքումը դեպի ձայնը։ Միջին ուղեղում են գտնվում նաև զգացող և շարժիչ որոշ կորիզներ, որոնք կարգավորում են ակնագնդերի շարժումը, բբային ռեֆլեքսները, մկանային լարվածությունը, դիմախաղի, մատների նուրբ շարժումները։ Միջին ուղեղի վնասման դեպքում նկատվում են այդ մկանների ոչ կամային կծկումներ կամ դող։ Միջին ուղեղում գտնվող նեյրոնների որոշ խումբ կեղևի վրա թողնում է ակտիվացնող ազդեցություն, որը կարևոր նշանակություն ունի արթուն վիճակը պահպանելու համար։ Միջին ուղեղով են անցնում նաև ողնուղեղը մեծ կիսագնդերի հետ կապող ուղիները։

Միջանկյալ ուղեղը տեղադրված է մեծ կիսագնդերի տակ։ Նրա հիմնական բաժիններից են տեսաթումբը ու ենթատեսաթումբը։ Տեսաթումբն իրականացնում է ողնուղեղից, միջին ուղեղից, ուղեղիկից ու հիմային հանգույցներից դեպի մեծ կիսագնդեր ընթացող նյարդային ազդակների մշակում, մասնակցում է օրգանիզմի՝ որպես միասնական համակարգի կարգավորմանը։ Մեծ կիսագնդերի կեղևի հետ ունեցած երկկողմանի կապերի շնորհիվ տեսաթումբը մասնակցում է քնի ու արթունության հերթագայմանը, գիտակցության պահպանմանը, արգելակման զարգացմանը։ Այն նաև ցավազգաց կենտրոն է։

 Ենթատեսաթումբը կարևոր դեր ունի օրգանիզմի ներքին միջավայրի կայունության պահպանման, ինքնավար, ներզատական ու մարմնական համակարգերի ամբողջականության համար։ Այստեղ են գտնվում նյութափոխանակությունը, մարմնի կայուն ջերմաստիճանը, քաղցի ու հագեցման, ծարավի, սեռական վարքագծի, վախի ու կատաղության, քնի ու արթունության հերթագայումը կարգավորող կենտրոնները։ Ենթատեսաթումբը նաև վեգետատիվ նյարդային համակարգի գործունեությունը կարգավորող ենթակեղևային բարձրագույն բաժինն է։

98d76701013f0f4ee6bd9b660eaba5fd.JPG


Ուղեղիկը  համարվում է վարոլյան կամրջի խոշոր ելուստ։ Մարդու ուղեղիկի զանգվածը մոտավորապես 150 գ է։ Ուղեղիկը կազմված է երկու կիսագնդերից ու դրանք միացնող որդից։ Կիսագնդերը խոր ակոսներով բաժանվում են բլթերի ու բազմաթիվ գալարների։ Ուղեղիկի գորշ նյութը առաջացնում է կեղև, որի տակ սպիտակ նյութն է գորշ նյութի կուտակներով՝ կորիզներով։ Ուղեղիկի գորշ ու սպիտակ նյութերի հետաքրքիր պատկերը կոչվում է «կենաց ծառ»։ 

инфаркт мозжечка.jpg

Ուղեղիկը դասվում է շարժումները կարգավորող համակարգի մեջ։ Ուղեղիկի վնասվածքի դեպքում նկատվում են համաձայնեցված շարժումներ կատարելու ընդունակության կորուստ, տատանողական շարժումներ, մկանների դող, անհամապատասխանություն մկանային կծկումների մեծության և կատարվելիք շարժման միջև։ Ուղեղիկի վնասվելուց հետո նրա գործառույթները մասնակիորեն կատարում է մեծ կիսագնդերի կեղևը: Մեծ կիսագնդերի սպիտակ նյութում տեղակայված հիմային կորիզները մասնակցում են շարժումների կազմակերպմանն ու կարգավորմանը։ Որոշ կորիզների վնասվելուց առաջանում է սակավաշարժություն, գլխի ու վերջույթների մկանների դող, քայլելիս խանգարվում են փոխհամաձայնեցված շարժումները։ 

Image_584.jpg

Ողնուղեղի կառուցվածքը և գործառույթները

koreshki-spinnogo-mozga.jpg
ողնուղեղ.jpg
voxnuxex.jpg

Ողնուղեղը տեղավորված է ողնաշարի խողովակում,ունի առջևից հետ  տափակած քուղի տեսք, երկարությունը մինչև 45 սմ է, զանգվածը մինչև 30 գ: Ողնուղեղի վերին սահմանը ծոծրակային մեծ անցքն է, իսկ ստորինը՝ գոտկային 2-րդ ողի մակարդակը: Ողնուղեղը բաղկացած է 31–33 հատվածներից՝ պարանոցային՝ 8, կրծքային՝ 12, գոտկային՝ 5, սրբանային՝ 5, պոչուկային՝ 1–3: Ողնուղեղից դուրս են գալիս 31 ձույգ խառը նյարդեր: Ողնուղեղի յուրաքանչյուր հատվածը համապատասխանում է ողնուղեղային նյարդերի համապատասխան զույգին և ապահովում է մարմնի որոշակի մասի զգացող, շարժիչ և վեգետատիվ նյարդավորումը: 

 Ողնուղեղի կենտրոնով անցնում է հեղուկով լի ողնուղեղային խողովակը: Ողնուղեղն առջևի ու հետին երկայնաձիգ ակոսներով բաժանվում է 2 համաչափ կեսերի, որոնցից յուրաքանչյուրն իր հերթին ունի 2-ական թույլ արտահայտված երկայնակի ակոսներ: Այստեղից դուրս են գալիս ողնուղեղային նյարդարմատները. դրանցից հետինները՝ զգացող են, առջևինները՝ շարժիչ

ՈւշադրությունՈղնուղեղը բաղկացած է սպիտակ և գորշ նյութերից:Գորշ նյութը տեղավորված է կենտրոնում և կտրվածքում թիթեռնաձև է: Նրանում տարբերում են առջևի ու հետին եղջյուրներ: Առջևի եղջյուրները պարունակում են հիմնականում շարժիչ նեյրոններ, հետին եղջյուրները` միջադիր նեյրոններ: 

Ողնուղեղի գործառույթները  Ողնուղեղին հատուկ են ռեֆլեքսային և հաղորդիչ գործառույթները: Ողնուղեղի յուրաքանչյուր հատվածի պարզագույն ռեֆլեքսն իրականանում է 2 նեյրոնների (զգացող և շարժիչ) շնորհիվ:Ողնուղեղի ռեֆլեքսային գործառույթը կարելի է բաժանել 2 խմբի՝ մարմնական և ընդերային:

ասդդդսա.jpg

Մարմնական ռեֆլեքսներից են մկանների ձգվելու ու ջլային ռեֆլեքսները: Մարդու այս ռեֆլեքսները լավ արտահայտվում են ուղղահայաց կեցվածքի դեպքում: Ջլային ընկալիչները գտնվում են ջլերում: Եթե մուրճիկով հարվածենք ազդրի քառագլուխ մկանի ջլին, ապա մկանը կկծկվի, և կառաջանա ծնկային ռեֆլեքս: Ջլային ռեֆլեքսները կարող են արտահայտվել նաև ծալող մկաններում: Եթե մուրճիկով հարվածենք բազկի երկգլխանի մկանի ջլին, ապա մկանի կծկման հետևանքով ձեռքը կծալվի (արմնկային ռեֆլեքս): Ողնուղեղի մարմնական ռեֆլեքսներից են ծալումը և տարածումը, քորելու, քայլելու, վազքի ռեֆլեքսները:
Ընդերային ռեֆլեքսներն իրականանում են ողնուղեղի գորշ նյութի կողմնային եղջյուրներում տեղավորված վեգետատիվ նյարդային համակարգի նեյրոններով:
Հաղորդող գործառույթն իրականացնում են վերելք և վայրէջք ուղիները: Ողնուղեղը մասնակցում է շարժողական և մարմնական ռեֆլեքսներին: Ողնուղեղի հատումը կամ վնասումն առաջացնում է ողնուղեղային շոկ, որն արտահայտվում է դրդողականության խիստ ընկճումով և ողնուղեղի վնասվածքից ներքև գտնվող բոլոր ռեֆլեքսային կենտրոնների լուծանքով: Ողնուղեղային շոկի պատճառը գլխուղեղի այն բաժինների անջատումն է, որոնք ողնուղեղի վրա թողնում են ակտիվացնող ազդեցություն:

12-16 октября

Притча Ошо ,,Бутылка вина,,./1,2,3 к./

Проект Дни Комитаса/ 1 курс/

Նախագիծ. Հայաստանի մարզերը՝ ռուսաց լեզվով /2-3-րդ կուրս/

Гюмри/3-й курс/

Вайоцдзорская область/2-ой курс/

Проект ,,Время поэзии,, Вероника Тушнова

Притча Ошо ,,Бутылка вина,,./1,2,3 к./

,,Не,, и ,,ни,, с разными частями речиСписок упражнений

Чтобы понять, как пишутся не, ни с разными частями речи, нужно уметь разграничивать, когда нужно писать НЕ, а когда – НИ.

Между не и ни существует главное отличие: смысловое. Частица не употребляется для отрицания, а частица ни – для усиления.

Ни пишется слитно в двух случаях: в отрицательных местоимениях без предлога (ничей, никому и др.), в наречиях (нигде, нисколько и др.) в остальных случаях – раздельно.

Правописание

Особую сложность вызывает то, как нужно писать не и ни: слитно или раздельно. Чтобы это понять, нужно определить, к какой части речи относится то или иное слово. Поэтому правило называется так: «Правописание не, ни с разными частями речи».

Имя существительное

О слитном и раздельном написании не с именем существительным скажет данная таблица:СлитноРаздельноБез не не употребляется (ненависть, негодование и др.)Есть противопоставление с союзом а (не друг, а враг и др.)Можно подобрать синоним без не (недруг – враг и др.)В вопросительном предложении при логическом подчеркивании отрицания (Вы сюда пришли просто так, не правда ли? и др.)

Имя прилагательное

СлитноРаздельноБез не не употребляется (невзрачный и др.)Есть противопоставление с союзом а (не маленький, а большой; и др.)Можно подобрать синоним без не (небольшой – маленький; и др.)С относительными и притяжательными прилагательными (часы не золотые, пиджак не мамин; и др.)Есть противопоставление с союзом но (он не большой, но статный; и др.)С краткими прилагательными, если в полной форме они пишутся с не раздельно (книга не интересна, а скучна; и др.)С краткими прилагательными, если в полной форме они пишутся с не слитно (Он невысок; и др.)

Имя числительное

Не с именами числительными всегда пишется раздельно (не пятеро, не второй и др.).

Местоимение

Слитно не пишется с неопределенными и отрицательными местоимения без предлогов (некому, нечто, некто и др.). Раздельно не пишется с остальными разрядами местоимений (не на нашем месте; и др.).

Глагол

Не пишется с глаголами слитно, если без не не употребляется (ненавидеть и др.), с остальными глаголами не пишется раздельно.

Причастие

СлитноРаздельноПолные причастия не имеют зависимых слов (нераспустившийся цветок и др.)Полные причастия имеют зависимые слова (не заросшая травой дорога; и др.)Краткие причастия (домашнее задание не сделано; и др.)Есть противопоставление (не законченная, а лишь начатая деятельность; и др.)

Деепричастие

Слитно не пишется, если деепричастие без не не употребляется (ненавидев и др.), с остальными деепричастиями не пишется раздельно.

Наречие

СлитноРаздельноБез не не употребляется (небрежно и др.)Наречия на -о, -е, если есть противопоставление (не смешно, а обидно; и др.)Наречия на -о, -е, если можно подобрать синоним без не (неумно – глупо; и др.)Наречия на -о, -е, если есть пояснительные слова вовсе не, далеко не, отнюдь не, ничуть не (ничуть не весело; и др.)Наречие пишется через дефис (не по-русски; и др.)

Домашняя работа

Упражнение 6

Перепишите. Раскройте скобки. Вместо точек вставьте пропущенные буквы.

1. (Не)засыпая (н…) на минуту, он смотрел с (не)меркнущим интересом на (не)знакомые ему места. 2. Он ушел (не)заметно. 3. Вдруг разнесся по лесу короткий, глухой рев: (не)знакомый и страшный голос какого-то зверя (Биан). 4. Страх на море зависит от привычки или (не)привычки к морю, то есть от знакомства или (не)знакомства с его характером (Гонч.). 5. Стрелки (не) поняли, в чем дело, и в (не)(до)умении смотрели на мои движения (Арс.). 6. Глядите на меня. Мне это (н…)(н…)приятно (Тург.). 7. На красоту (не) броскую, (не) крикливую, (не)бьющую в глаза роскошью форм и буйством красок (не) вольно отзывается наше сердце (О.Авдеева). 8. Вдруг меня (не) поймут, (не) (до) оценят (А.Крон). 9. Он привел вовсе (не) убедительные аргументы. 10. Приезжий был (не)высок ростом и (не)казист с виду (Шол.). 11. Пусть струится над твоей избушкой тот вечерний (не)сказанный свет (Ес.). 12. (Не) один человек писал эту книгу. 13. (Не)далеко показались огни деревеньки. 14. Берег реки (не)отлог, а очень крут. 15. (Не)горазд я петь. 16. В почве (не)(до)стает питательных веществ. 17. (Не)лающий пес похлебки (не) получит (Посл.). 18. (Не)умеющий говорить кулаком пугает (Посл.). 19. Спектакль мы до конца (не)(до)смотрели. 20. За окном стояла (не)проглядная тьма. 21. (Не)умело приготовлен обед: что-то (не)(до) жарилось, что-то (не)(до) варилось. 22. (Не) я, (не)ты виноваты в этом. 23. (Не)други моего друга — мои (не)други. 24. (Не)удача, а трудности ждали его в работе. 25. Мы скрылись в шалаше от (не)погоды. 26. Ребята мечтают о (не)обжитых местах, о(не)изведанных тайнах. 27. Отец (не)(до)смотрел за ребенком. 28. Ты как будто (не)рад мне? 29. (Не) достать мне этой редкой книги! 30. Урал — край (не)сметных богатств. 31. Издали слышался шум (не)угомонного ручья. 32. Никак (не)потревоженный снег лежит волнистыми сугробами.

Упражнение 7

Переставьте предложения так, чтобы получился связный текст. Раскройте скобки. Сформулируйте основную мысль текста. Согласны ли вы с предложенной формулировкой?

А. К нему нужно подойти вплотную и наклониться.

Б. (Не)словами, а молчанием, добрым взглядом, улыбкой лучше всего раскрывается такой человек.

В. Благоухание ландыша (не)слышишь за сто шагов.

Г. Есть и люди, которых нельзя понять, (не)приблизившись к ним, (не)увидев их в кругу друзей или даже наедине. (По О.Кожуховой)

Լանդշաֆտային թաղանթը և նրա բաղադրիչները

Երկրաբանական հիմքը ՝ — Սա լանդշաֆտային թաղանթի հիմքն է, որի վրա ապրում ենք և որի վրա ծավալվում են աշխարհագրական երևույթները։ Որպես լանդշաֆտային թաղանթի բաղադրամաս, կարևոր են երկրակեղևը կազմող ապարները, նրանց տիպերը ըստ ծագման հասակի, տեղադրման պայմանների, հողմահարման նկատմամբ ունեցածդիմադրողականությունը, կեղևի տեկտոնական կառուցվածքի և այլ հարցեր, որոնց ընդհանրությունը երկրաբանական կառուցվածք ընդհանուր անվանումն ունի։

Մի տեղ երկրի մակերևույթը հարթ դաշտավայր է ներկայացնում։ Նստվածքային ապարները հորիզոնական շերտադրում ունեն, ուրեմն բնությունը բավական միապաղաղ է ՝ ընդարձակ տարածության վրա նույն տիպի հողեր ե ձևավորվել։ Բուսական ծածկույթը, ասենք անտառային է, կենդանական աշխարհը ՝ նրան հարմարված։ Օր․ Ամազոնի, Կոնգոյի, Արմ․- Սիբիրական և այլ դաշտավայրեր։ Մեկ այլ տեղ երկրակեղևի հատվածը նախկինում գեոսինկլինալ է եղել, հետագայում խիստ խալքավորվել, ապա ջարդոտվել, ներարկվել ներժայթուկներով, տեղատարվել, մասնատվել խորը գետահովիտներով։ Այսպիսի տեղանքը միանգամայն տարբեր է նախորդից։ Այստեղ ապարների տիպերը անընդհատ փոփոխվում են, կարող են զարգանալ սողանքային, կարստային և այլ երևույթներ։ Երրորդ հատվածում երկրի խորքից դուրս ժայթքած լավաները ծածկում են երկրի մակերևույթը, առաջացնում հրաբխային կոներ, լավային սարավանդներ։ Բնական է ՝ այստեղ էլ ուրույն լանդշաֆտ կձևավորվի։ Տվյալ երկրահամակարգում երկրաբանական հիմքը կարող է թելադրողի դեր կատարել։ Օր․ կրաքարային լեռներում ու հրաբխային լավաների վրա նույն հողային ծածկույթն ստեղծվել չի կարող։

Հողային բաղադրիչը ՝ — Հողը բնապատմական մարմին է և լանդշաֆտի կազմում մարդու համար ունի ամենակենսական նշանակություն։ Հողը միայն բնական ճանապարհով է առաջանում, արհեստականորեն լաբարատորիաներում հող ստեղծել հնարավոր չէ, որովհետև այն առաջանում է մանր օրգանիզմների ներգործությամբ երկար ժամանակահատվածում ։ Այն շատ զգայուն է և լանդշաֆտի կյանքում ձևավորվում է լանդշաֆտի հատկանիշներին համապատասխան։

Լինելով լանդշաֆտի բաղադրիչների փոխներգործության արգասիքը, միևնույն ժամանակ ինքն էլ իր ազդեցությունն ունի մնացած բաղադրիչների վրա։ Սննդանյութերով հարուստ հողի բերքատվությունը բարձր է լինում։ Հողի տարբեր տիպերը լանդշաֆտային թաղանթում պայմանավորվում են բուսական աշխարհի տարբեր արդյունավետություն։

Ռելիեֆը որպես լանդշաֆտի բաղադրիչ ՝ — Ռելիեֆը երկրակեղևի վերին մակերևույթի ձևերի ամբողջականությունն է։ Այս բաղադրիչը լեռնային երկրներում խիստ բազմազանությամբ է հանդես գալիս, որտեղ շատ կարևոր են՝ տեղի բարձրությունը, լեռնալանջերի թեքությունը, մասնատման խորությունը, լանջերի կողմադրությունը։

Տեղի բարձրությունը ծովի մակարդակից հաշված, այն գլխավոր պայմանն է, որի հիման վրա ձևավորվումէ երկրահամալիրի վերընթաց (բարձրադիր) գոտիականությունը։ Լեռնալանջերի թեքությունը նույնպես կարևոր է, օր․՝ տեղատարումը դիք լեռնալանջերում մի քանի անգամ ուժեղ է, թեքության պատճառով զարգանում են սողանքային երևույթներ, փլուզումներ և այլն։ Ռելիեֆի մասնատման խտությունը (գետային ցանցի խորություն կմ/կմ2) և խորությունը (հովիտների խորությունը) կարևոր գործոն են գետերի Էրոզիոն գործունեության մեջ, մակերևույթի տեղատարման, հողաբուսական ծածկույթի ձևավորման գործում և այլն։ Լանջերի կողմնադրության առումով, օր․ ՀՀ հյուսիսահայաց լանջերն ավելի խոնավ են, պակաս ե լուսավորված և հիմակաում ատառապատ են, հարավահայաց լաջերը ՝ չոր, թույլ հողային ծածկույթով, ինտենսիվ հողմահարությամբ։

Ռելիեֆը հարթավայրային երկրերում նպաստավոր է գյուղատնտեսական յուրացման տեսակետից և դրա շնորհիվ մարդածին լանդշաֆտները ավելի մեծ զարգացման են հասել։

Կլիմայական բաղադրիչը — Կլիմայի հիմնական բաղադրիչներն են արեգակնային ճառագայթումը, օդային զանգվածները և նրաննց շրջանառու պրոցեսները, խոնավությունը, ծովի մոտիկությունը և այլն։ Մեր մոլորակի վրա ստեղծվել են 4 հիմնական օդային զանգվածներ։ Լանդշաֆտները բնորոշելիս շատ կարևոր է լանդշաֆտների ջերմային և ջրաջերմային ռեժիմը։

Հայտնի է , որ արեգակի գումարային ճառագայթումը հասարակածից մինչև բևեռները պակասում է, եթե հասարակածային և արևադարձային երկրներում այն հասնում է 200-240կկալ/սմ2 տարի, ապա մերձբևեռային շրջանններում 40կկալ/սմ2 տարի, որի հետևանքով տարածքը շատ հատվածներում ծածկված է սառցադաշտերով։ Խոնավության բաշխումը խիստ անհավասարաչափ է՝ անապատային շրջանններում այն չնչին է, մինչդեռ մուսսոնային երկրներում, կամ լեռնաշղթաների հողմահայաց լեռնալանջերին ՝ առատ։ Շատ կարևոր է մթնոլորտում ջրի շրջանառական պրոցեսում կլանվող ջերմային էներգիան։ Հայտնի է, որ ջրի 1գ․ կամ 1սմ3-ը գոլորշիացնելու համար անհրաժեշտ է մոտ 600 կալորիա ջերմություն, որին անվանում են թաքնված ջերմություն։ Պարզվում է, որ արեգակի տված ջերմության մեծ մասը ծախսվում է որպես թաքնված ջերմություն և երկրի մակերևույթի ջերմաստիճանը շատ բարձրանալ չի կարող։ Մինչդեռ անապատներում, որտեղ ջուր չկա, գոլորշիացումը չնչին է։ Արեգակից ստացած ջերմությունը գրեթե ամբողջովին մնում է երկրի մակերևույթի, ուստի օդի ջերմաստիճանը բարձրանում է, ամռանը կարող է հասնել մինչև 45-50° և ավել։Շատ կարևոր են մթնոլորտի շրջանառական պրոցեսները։ Երկրագնդի վրա ամենից ակտիվ շարժմամբ օժտված է օդը, ուստի այն արագ կերպով խառնվում է և ամենուրեք քիմիական կազմը գրեթե նույնն է ։ Կլիման լանդշաֆտներում գրեթե միշտ ղեկավարող գործոնի դեր է կատարում և աշխարհագրական — լանդշաֆտային գոտիները առանձնացնելիս դառնում է հիմնականը։ Լանդշաֆտային և կլիմայական գոտիների սահմանները համընկնում են։

Ջրերը — Ըստ Վ․Ի․ Վերնանդսկու (1993) արտահայտությամբ բնության երևացող պատկերը ջրով է պայմանավորված։ Օվկիանոսում լանդշաֆտային թաղանթի մեջ են հաշվվում մինչև 200մ խորության հատվածները։ Օվկիանոսի գոյությունը մեր երկրի վրա կյանքի ստեղծման պայմաններից մեկն է։ Եթե օվկիանոսում չկա ջրի շրջանառություն, ապա օրգանական աշխարհն աղքատ է, ինչպես Սարգասյան ծովում է։ Ջրի համաշխարհային շրջանառությանը տարեկան մասնակցում է 550-580 հազար կմ3 ջուր։ Ջուրը մասնակցում է երկրի մակերևույթի տեղատարման պրոցեսներին։ Օվկիանոսային հզոր էրոզիայի, կարստային, սողանքային, սուֆոզիոն պրոցեսներին։ Օվկիանոսային հզոր հոսանքները տաք գոտուց ջերմությունը տանում են դեպի ցուրտ գոտիներ, ջուրը դառնալով մթնոլորտային տեղումներ, թափվում է երկրի մակերևույթին, սնում բույսերին ու կենդանիներին, մարդածին լանդշաֆտներում դառնում հաղորդակցության ուղիներ, մասնակցում բնակչության կենցաղային, սնման ու բուժման աշխատանքներին։

Կենսոլորտը — Երկրագնդի վրա կենսոլորտն ամենուրեք է, չկա այնպիսի տեղ, որտեղ օրգանիզմներ չլինեն։ Կենսոլորտում անջատում են բիոտա հասկացությունը, որը բույսերի և կենդանիների միասնությունն է առանց անկենդան միջավայրի։ Երկրաբանական զարգացման տարբեր ժամանակաշրջաններում բիոտան տարբեր զարգացում է ունեցել։ Ամենից ինտենսիվ այնն զարգացել է կարբոնի ժամանակաշրջանում։ Կենսոլորտի կազմում Վ․Ի․Վերնանդսկին առանձնացրեց մարդոլորտը ՝ նոոսֆերանն։ Երկրագնդի վրա բիոտան խիստ անհավասար է բաշխված ՝ կապված կլիմայական պայմանների հետ, ամենից շատ հասարակածային ու արևադարձային մշտադալար անտառներում, որտեղ 1հա-ի վրա կա մոտ 1000տ․ օրգանական նյութ։ Բուսական և կենդանական աշխարհը երկրի վրա թափոններ չի թողնում։ Սաբիոտայի հիմնական առանձնահատկություններից մեկն է։ Մեռած օրգանիզմները արագ քայքայվում են մանրաօրգանիզմներից, հետք անգամ չի մնում։ Ինչպես նշում է Դ․Լ․Արմանդը, երկրի վրա ամբողջ կենսազանգվածը կազմում է 179.1010տ։ Կենսոլորտն ունի զոնայական տարածում։ 20-րդ դ․ վերջին գիտնականները գտել են, որ հնարավոր է օրգանական միացություններ ստեղծել աննկենսածին (աբիոգեն) եղանակով։ (Արևի կարճալիք և գերկարճալիք ճառագայթների ներգործությամբ տեղի է ունենում գազերի մոլեկուլների տրոհում, տիեզերական պրոցես և առաջանում են օրգանական միացություններ)։

Անթրոպոգեն բաղադրիչը — 21-րդ դարում լանդշաֆտի բաղադրիչների կազմումամենազորեղը մարդն է լինելու։ Ամեն տարի մարդը ընդերքից հանում է 120մլդ տ զանազան հանքանյութեր, 15մլդ տ վառելանյութ, շուռումուռ է տալիս 20-30սմ խորության հողաշերտը, օգտագործում է շուրջ 8000կմ3ջրային զանգված և այլն։ Շատ երկրներում անտառային զանգվածները կրճատվել են 3-4 անգամ, ինչպես և ՀՀ-ում, իսկ վերջին 2 դարում մարդը ոչնչացրել է աշխարհի ատառների 70%-ը։ Ներկայումս մարդու ներգործությունը բնության վրա ամենից զորեղն է։ Խախտվել է բնութման նորմալ զարգացումը, մթնոլորտում կարող է O2-ի պակասում տեղի ունենալ, անապատացման երևույթ կարող է առաջանալ և այլն։ Մարդը ստեղծել է նաև կուլտուրական լանդշաֆտներ օգտնագործելով բնական ռեսուրսները։

Создайте подобный сайт на WordPress.com
Начало работы